Dlaczego należy przeprowadzać wzorcowanie mierników i dlaczego aktualne świadectwo wzorcowania jest tak istotne?
Wzorcowanie (kalibracja) przyrządów pomiarowych określa relację pomiędzy wskazaniami badanego miernika a wartościami odniesienia realizowanymi przez kalibratory, wzorce i inne przyrządy laboratoryjne. Ma na celu określenie kondycji metrologicznej badanych urządzeń, określającej ich przydatność do wykonywania pomiarów. Na ogół wzorcowanie polega na porównaniu parametrów badanego miernika z parametrami kalibratora (wzorca) mającego odniesienie do wzorców krajowych lub międzynarodowych. Świadectwo wzorcowania ma za zadanie potwierdzić, że badany miernik spełnia określone wymagania metrologiczne – na ogół dotyczy to specyfikowanych przez producenta dopuszczalnych błędów pomiarowych, publikowanych w danych technicznych badanego przyrządu pomiarowego. Badany miernik jest sprawny technicznie gdy wyniki pomiarowe uzyskane w procesie wzorcowania mieszczą się w dopuszczalnych zakresach tolerancji określonych przez producenta.
Obecnie, podmioty zlecające pomiary, a także inspektorzy nadzoru lub audytorzy zazwyczaj żądają okazania aktualnego świadectwa wzorcowania.
Z punktu widzenia użytkownika, nie warto bagatelizować zagadnienia wzorcowania mierników z następujących powodów:
– w przypadku gdy świadectwo wzorcowania jest nieaktualne pomiary mogą być zakwestionowane przez podmiot zlecający, inspektora bądź audytora co np. może oznaczać konieczność powtórnego wykonania zlecenia. Straty z tym związane wielokrotnie przewyższają stosunkowo niewielkie koszty wzorcowania miernika
– w razie wystąpienia zdarzenia skutkującego utratą zdrowia/życia ludzkiego lub zniszczeniem mienia, które można powiązać z wykonywanymi wcześniej pomiarami, nieaktualne świadectwo wzorcowania lub jego brak może być okolicznością poważnie obciążającą podmiot wykonujący pomiary.
W praktyce, jeśli regularnie wzorcujemy (kalibrujemy) przyrządy pomiarowe zgodnie z zaleceniami producentów, możemy być pewni sprawności mierników. Jednocześnie żadna z osób/instytucji żądających okazania świadectwa wzorcowania nie będzie mogła tego faktu podważyć. Dlatego nie opłaca się świadomie bagatelizować i pomijać wzorcowania mierników.
Wzorcowanie – normy
Wiele norm opisuje zagadnienie wzorcowania mierników. W normie PN-E 04700:1998P znajduje się następujący zapis: „Przyrządy pomiarowe stosowane w badaniach powinny mieć świadectwa potwierdzające ich sprawność techniczną”. Również norma PN-EN ISO/IEC 9001:2009 w punkcie 7.6 zaleca wykonywanie wzorcowań/sprawdzeń wyposażenia pomiarowego. Sprawdzenia te wykonywane w określonych odstępach czasu lub przed jego użyciem. Norma PN-ISO 10012:2004P nakłada obowiązek okresowej kontroli urządzeń służących do wykonywania pomiarów. Obowiązek ten dotyczy firm posiadających system zarządzania jakością ISO 9001.
Podczas wykonywania wzorcowania musi być zachowana spójność pomiarowa czyli nieprzerwany ciąg odniesień do wzorca krajowego lub międzynarodowego. Świadectwo wzorcowania powinno zawierać wykaz kalibratorów, wzorców i materiałów odniesienia wykorzystanych podczas badania.
Jak często należy wzorcować mierniki i odnawiać świadectwo wzorcowania?
Obecnie nie istnieją żadne przepisy prawne wyznaczające w sposób precyzyjny okresy wzorcowania (kalibracji) mierników elektrycznych. Stąd brak jest wynikających stąd konkretnych okresów ważności świadectw wzorcowań. Terminy powtórnych kalibracji mogą być ustalane przez samego użytkownika miernika i być zapisane w dokumentach firmowych, np. procedurach ogólnych.
Norma PN-ISO 10012:2004P nakłada obowiązek okresowej kontroli urządzeń służących do wykonywania pomiarów. Obowiązek ten odnosi się do firm posiadających System Zarządzania Jakością ISO 9001. Zgodnie z tą normą producent przyrządu pomiarowego może sugerować okresy wzorcowań. Zdecydowana większość producentów zaleca wykonywanie kalibracji mierników co 12 miesięcy. Natomiast użytkownik miernika, posiadający wdrożony System Zarządzania Jakością zgodny z normą ISO 9001 może ustalić własny okres biorąc pod uwagę zalecenia producenta i warunki środowiskowe użytkowania.
W praktyce, użytkownicy nie posiadający wdrożonej normy ISO 9001, wykonując wzorcowania miernika zgodnie z zaleceniami producentów mogą być pewni, że przyrząd pomiarowy jest sprawny. Jednocześnie nikt nie będzie mógł tego faktu podważyć.
Wzorcowanie – jaki jest termin ważności świadectwa wzorcowania?
Aktualnie brak jest precyzyjnych wytycznych prawnych określających terminy powtórnych wzorcowań dla mierników elektrycznych. Jedynymi publikowanymi terminami które odnoszą się do tego zagadnienia są podawane przez producentów sprzętu pomiarowego okresy kolejnych wzorcowań. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że są to tylko terminy zalecane (nie obligatoryjne). Praktycznie, aby uniknąć podejrzeń o niesprawność używanej aparatury pomiarowej, użytkownik powinien przestrzegać okresu zalecanego przez producenta konkretnego miernika.
Norma ISO 17025 nie zezwala na określanie terminu powtórnego wzorcowania przez laboratorium wzorcujące. Dlatego nasze świadectwo wzorcowania zawiera następujący wpis dotyczący tego zagadnienia:
OKRES WAŻNOŚCI ŚWIADECTWA Okres pomiędzy kolejnymi wzorcowaniami zgodny z zaleceniem producenta miernika, lub zgodny z wewnętrznym harmonogramem użytkownika (dotyczy podmiotów z wdrożonym systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001)
Kiedy i w jaki sposób można dostarczać mierniki do wzorcowania?
Nasze laboratorium wzorcujące jest w stanie przeprowadzić wzorcowanie większości mierników parametrów instalacji elektrycznych, mierników bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych, multimetrów i mierników cęgowych. Przed dostarczeniem prosimy o kontakt telefoniczny aby potwierdzić możliwość wykonania kalibracji miernika określonego typu. Zakres wzorcowania jest dostępny w pliku MOŻLIWOŚCI POMIAROWE laboratorium wzorcującego.
Adres naszego laboratorium wzorcującego znajduje się tutaj.
Sprzęt można również przesłać pocztą lub kurierem dołączając koniecznie do przesyłki wypełnione ZLECENIE WYKONANIA USŁUGI. Prosimy o staranne pakowanie mierników, aby zabezpieczyć je przed ewentualnymi uszkodzeniami powstałymi w czasie transportu.
Wzorcowanie – jakie akcesoria dołącz do wzorcowanych mierników?
Prosimy o dostarczanie mierników wraz z przewodami pomiarowymi wykorzystywanymi do pomiarów rezystancji/impedancji linii/pętli zwarcia. To samo dotyczy cęgów prądowych, które zostaną wykorzystane w procesie kalibracji miernika np. w pomiarach rezystancji uziemienia. Nie jest konieczne dostarczanie długich przewodów i sond (szpilek) służących do pomiaru rezystancji uziemienia. Prosimy w miarę możliwości o dostarczanie przyrządów z naładowanymi bateriami/akumulatorami. Dzięki temu termin realizacji usługi wzorcowania mierników nie będzie wydłużony.
Do miernika dobrze jest czasami dołączyć dane techniczne i/lub instrukcję obsługi. Jest to ważne zwłaszcza jeśli dane techniczne nie są dostępne w zasobach internetu, szczególnie dla przyrządów starszych. W razie braku danych technicznych, wystawiane świadectwo wzorcowania nie będzie zawierać oceny zgodności z wymaganiami metrologicznymi deklarowanymi przez producenta. Prosimy również o dołączenie wypełnionego formularza ZLECENIE WYKONANIA USŁUGI.
Co się dzieje, gdy wzorcowany miernik okaże się niesprawny technicznie (uszkodzony) lub będzie wymagał strojenia?
W ramach dobrej współpracy z naszymi klientami nie pobieramy opłaty za wykonaną diagnostykę. Na życzenie użytkownika możemy zlecić wykonanie naprawy/strojenia w serwisie fabrycznym i ponownie przeprowadzić wzorcowanie miernika w naszym laboratorium.
Jaki jest termin wykonania wzorcowania?
Staramy się przeprowadzać kalibrację mierników w możliwie najkrótszym czasie, wynoszącym zazwyczaj kilka – kilkanaście dni roboczych. Jednak czasami, w związku z bardzo dużą ilością dostarczanych mierników, czas ten może się w istotny sposób wydłużyć. W wyjątkowych sytuacjach i w miarę naszych własnych możliwości możemy zaoferować ekspresowe wzorcowanie miernika, po uprzednim uzgodnieniu terminu dostarczenia i odbioru sprzętu.
Terminologia: wzorcowanie, kalibracja, sprawdzenie, legalizacja?
W języku potocznym zamiast terminu wzorcowanie, często używanymi określeniami są kalibracja lub sprawdzenie. W zasadzie, dopuszczalne jest potraktowanie kalibracji jako terminu równoważnego do wzorcowania. Jednak sprawdzenie oznacza stwierdzenie zgodności parametrów miernika z normą i dlatego nie jest tożsame z wzorcowaniem. Czasami zamiast określenia świadectwo wzorcowania wykorzystywane są inne terminy:
- certyfikat kalibracji,
- świadectwo kalibracji,
- świadectwo sprawdzenia.
Terminy te, nie zawsze słusznie, traktujemy jako równoważne.
Ze względu na wytyczne Polskiego Centrum Akredytacji (PCA), w naszym nazewnictwie staramy się wykorzystywać określenia wzorcowanie oraz świadectwo wzorcowania.
Zupełnie inne znaczenie ma legalizacja, która jest poświadczeniem zgodności z wymaganiami prawnymi dla danego przyrządu. W praktyce legalizacja nie ma zastosowania dla mierników bezpieczeństwa instalacji elektrycznych, mierników bezpieczeństwa sprzętu elektrycznego, multimetrów oraz mierników cęgowych.